«معجزه آبخیزداری» |تنش‌های آبی خوزستان نتیجه بی توجهی به آبخیزداری است

به گزارش مجله خبری نگار«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ این روز‌ها قصه پرغصه کم آبی خوزستان به تیتر اول بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی و دغدغه مسئولان و مدیران کشور تبدیل شده است. متأسفانه استان خوزستان در سال‌های اخیر شاهد بلایا و مخاطرات طبیعی مختلف مانند سیل، ریزگرد و خشکسالی بوده است که باعث خسارات فراوان شده است و در این مدت مشکل آب شرب مردم و احشام نیز بدان اضافه شده است؛ به طوری که بسیاری از روستا‌های استان خوزستان از نعمت داشتن آب شرب محروم بوده اند. خوشبختانه در روز‌های اخیر تلاش‌های خوبی برای رفع این مشکلات توسط دولت، نهاد‌های انقلابی و گروه‌های جهادی صورت گرفته است.

اما باید دید به صورت ریشه ای، عامل اساسی مشکلات و چالش‌هایی مثل خشکسالی و سیل که تقریبا همه ساله برخی مناطق کشور به خصوص استان خوزستان را در برمی گیرد چیست؟ به اعتقاد کارشناسان، مهمترین عامل این مشکلات و چالش ها، سوء مدیریت منابع آب در کشور است؛ در این باره ضیاء الدین شعاعی «استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» معتقد است: «بررسی‌ها حکایت از این واقعیت دارد که مخاطراتی نظیر خشکسالی (کم آبی)، طوفان‌های گردوغبار، فرونشست زمین، سیل و زمین لغزش‌ها در طی این سال‌ها دارای رشد قابل توجهی بوده که در کنار تکرار سال‌های کم آبی در دو دهه اخیر، عدم مدیریت صحیح نظیر توسعه مدیریت نشده شهری و روستایی و عدم توجه به نقش مدیریت جامع حوزه آبخیز و مدیریت آب در حوزه‌ها و عدم رعایت حقابه‌ها نقش اساسی در وقوع آن‌ها داشته است.»

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه جمع آوری و ذخیره سازی آب باران با استفاده از سیستم‌های سطوح آبگیر باران از راه‌های موثر برای مدیریت دوره خشکسالی و کم آبی در کشور است، می‌گوید: «با توسعه سامانه‌های سطوح آبگیر باران، طرح‌های کم هزینه در استحصال سیلاب‌ها در دوره‌های ترسالی و استفاده از سیلاب‌های اندک در دوره‌های خشکسالی براحتی می‌توان اثرات مخرب خشکسالی‌ها را کاهش و نیاز‌های برنامه ریزی شده به منابع آب را تا حدودی جبران نمود. همچنین ایجاد ذخیره گاه‌های زیرزمینی آب در بالادست با کمک چکدم‌ها و سد‌های زیرزمینی، اجرای طرح‌های آبخوانداری در بخش حوزه‌های میانی و ذخیره آب در آبرفت درشت دانه و نهایتا استفاده از طرح‌های پخش سیلاب در پایین دست جهت استفاده از رطوبت فصلی در ایجاد پوشش گیاهی تا حد زیادی کم آبی ناشی از وقوع دوره‌های خشکسالی می‌تواند جبران گردد.»

مهندس محمد روغنی «عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» نیز درباره راهکار‌های مقابله با مشکلات کم آبی در استان خوزستان و سایر استان‌هایی که با این مشکل مواجهند، معتقد است: «با اجرای طرح‌های آبخیزداری و طرح «مدیریت تلفیقی بهره‌برداری از منابع آب» این امکان وجود دارد تا با شناسایی پتانسیل‌های محیطی، نسبت به تأمین آب شرب و حتی کشاورزی مناطق روستایی محروم از نعمت آب اقدام نمود، از جمله روش‌هایی که می‌توان به‌صورت تلفیقی اجرا نمود و از مواهب آن به‌صورت مجزا و هم مدیریت‌شده استفاده نمود، می‌توان به مواردی مثل اجرای عملیات آبخیزداری در سرشاخه‌های حوزه آبخیز با هدف نفوذ آب باران و تغذیه آب‌های زیرزمینی مانند چشمه‌ها، قنوات و چاه ها، اجرای عملیات سد‌های زیرزمینی در مسیل‌های منتهی به روستا و یا نزدیک آن، استفاده از سطوح آبگیر باران و استحصال و ذخیره آب باران در فصول بارانی، پخش سیلاب بر آبخوان، احداث سد‌های ذخیره شنی، استفاده از رطوبت هوا در تأمین آب، احداث سد‌های ذخیره سطحی و بهسازی منابع آب موجود مانند چشمه‌ها و قنوات اشاره کرد.»

نکته پایانی آنکه اینگونه تنش‌های آبی که در حال حاضر برخی استان‌های کشور به خصوص استان خوزستان و استان سیستان و بلوچستان با آن مواجهند، پدیده‌ای طبیعی و قابل پیش‌بینی بوده و هست و اینکه چرا تبدیل به به بحران می‌شود را باید در سوء مدیریت آب در کشور جستجو کرد. مسلما آبخیزداری، مدیریت جامع حوزه آبخیز و مشارکت عموم مردم و ذینفعان در مدیریت آب از راه‌های مدیریت صحیح آب در کشور خواهد بود که در اسناد و قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران نیز بدان اشاره شده و باید بیش از پیش بدان اهتمام شود.